İstimval nedir, idare hukuku?

İdare hukukunda sıkça karşılaşılan kavramlardan biri olan istimval, devletin veya kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda, özel mülkiyette bulunan taşınır mallara geçici olarak el koymasıdır. Günlük hayatta pek duyulmayan bu terim, aslında devletin olağanüstü durumlarda sahip olduğu yetkilerden birini ifade eder.

İstimvalin Hukuki Dayanağı

İstimval, Anayasa'nın 47. maddesinde düzenlenen "Devletleştirme ve Özelleştirme" başlığı altında yer alır. Bu madde, devletin kamu hizmetlerinin gerektirdiği hallerde özel mülkiyette bulunan taşınır ve taşınmaz malları kamulaştırma yetkisini düzenlerken, istimval de bu yetkinin bir parçası olarak kabul edilir. İstimvalin uygulanabilmesi için öncelikle kanunla belirlenmiş usul ve esaslara uyulması gerekmektedir. Ayrıca, istimval kararı alınırken kamu yararının açıkça ortaya konması ve mülkiyet hakkına müdahalenin en az düzeyde tutulması prensibi gözetilmelidir.

İstimvalin Şartları ve Uygulanması

İstimvalin uygulanabilmesi için belirli şartların sağlanması gerekmektedir. Bunlar:

• Kamu Yararı: İstimvalin amacı, kamu yararını sağlamak olmalıdır. Örneğin, doğal afetler, salgın hastalıklar veya savaş gibi olağanüstü durumlarda halkın ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla istimval uygulanabilir.
• Geçici Olma: İstimval, mülkiyete geçici bir müdahaledir. Yani, malın sahibi mülkiyet hakkını kaybetmez, sadece belirli bir süre için kullanma yetkisi devlete geçer.
• Taşınır Mal Olma: İstimval sadece taşınır mallar için uygulanabilir. Taşınmaz mallar için kamulaştırma hükümleri geçerlidir.
• Bedel Ödeme: İstimval edilen malın karşılığında mal sahibine uygun bir bedel ödenmesi zorunludur. Bu bedel, malın piyasa değerine göre belirlenir.

İstimval kararı, yetkili idari merci tarafından alınır ve ilgili kişiye tebliğ edilir. İstimval edilen malın kullanımı sona erdiğinde, mal sahibine iade edilir.

İstimval ve Kamulaştırma Arasındaki Fark

İstimval ve kamulaştırma, her ikisi de devletin mülkiyet hakkına müdahale yetkisi olmakla birlikte, aralarında önemli farklar bulunmaktadır. İstimval, sadece taşınır mallar için uygulanabilen, geçici bir müdahaledir. Kamulaştırma ise, taşınır ve taşınmaz mallar için uygulanabilen, mülkiyetin tamamen devlete geçmesini sağlayan bir işlemdir. Ayrıca, kamulaştırma genellikle daha uzun süreli ve kalıcı bir çözümdür, istimval ise olağanüstü durumlarda geçici bir çözüm olarak kullanılır.

Özetle, istimval, idare hukukunda devletin kamu yararını sağlamak amacıyla sahip olduğu önemli bir yetkidir. Ancak bu yetkinin kullanımı, hukuki sınırlar içerisinde ve belirli şartlar dahilinde gerçekleştirilmelidir. Aksi takdirde, mülkiyet hakkının ihlali söz konusu olabilir.