Ettirgen ve edilgen ne demektir?

02.03.2025 0 görüntülenme

Dil öğrenirken karşımıza çıkan ve bazen kafa karıştıran konulardan biri de fiillerin çatı özellikleridir. Özellikle ettirgen ve edilgen fiiller, Türkçe dilbilgisinde önemli bir yere sahiptir. Bu iki fiil çatısı arasındaki farkı anlamak, cümleleri doğru kurmak ve metinleri daha iyi analiz etmek için önemlidir. Gelin, bu iki kavramı yakından inceleyelim.

Ettirgen Fiil Nedir?

Ettirgen fiiller, bir işi başkasına yaptırma anlamı taşıyan fiillerdir. Yani, öznenin işi doğrudan yapmayıp bir başkasına yaptırdığı durumlarda kullanılır. Ettirgen çatılı fiiller genellikle fiil köküne "-t, -tir, -ıt, -dir" gibi eklerin getirilmesiyle oluşturulur. Bu ekler, fiilin anlamını "yaptırmak, ettirmek" şeklinde değiştirir.

Örneğin:

  • "Yemek yapmak" fiili, "yemeği pişirtmek" şeklinde ettirgen hale gelir. (Anne, çocuğuyla yemeği pişirtti.)
  • "Okumak" fiili, "okutmak" şeklinde ettirgen hale gelir. (Öğretmen, öğrencilere kitap okuttu.)

Bu örneklerde görüldüğü gibi, özne işi doğrudan yapmıyor, başka birine yaptırıyor. İşte bu durum, fiilin ettirgen olduğunu gösterir.

Edilgen Fiil Nedir?

Edilgen fiiller ise, işi yapanın belli olmadığı veya önemli olmadığı durumlarda kullanılır. Bu çatıda, işten etkilenen nesne özne konumuna geçer. Edilgen çatılı fiiller genellikle fiil köküne "-il, -in" eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu ekler, fiilin anlamını "yapılmak, olunmak" şeklinde değiştirir.

Örneğin:

  • "Kapı açmak" fiili, "kapı açıldı" şeklinde edilgen hale gelir. (Kapı kendiliğinden açıldı.)
  • "Yemek yemek" fiili, "yemek yenildi" şeklinde edilgen hale gelir. (Yemekler afiyetle yenildi.)

Bu örneklerde görüldüğü gibi, işi yapan belli değil veya önemli değil. Önemli olan, işin kendisi ve işten etkilenen şeydir.

Ettirgen ve Edilgen Arasındaki Temel Farklar

Ettirgen ve edilgen arasındaki temel fark, eylemi kimin yaptığı ve öznenin rolüdür. Ettirgen fiillerde özne, işi başkasına yaptırırken; edilgen fiillerde işi yapan belli değildir veya önemli değildir. Bu durum, cümlelerin anlamını ve vurgusunu önemli ölçüde değiştirir.

Özetle, ettirgen fiiller işi başkasına yaptırma anlamı taşırken, edilgen fiiller işin kim tarafından yapıldığının önemli olmadığı durumları ifade eder. Bu iki fiil çatısını doğru anlamak, dilimizi daha etkili kullanmamıza yardımcı olacaktır.